DE.. terugblik (winter 2009-2010)

Winter 2009-2010 is nu echt ten einde. Wat nu rest zijn de gletsjers en het betere mountaineerwerk. Hoe was winter 2009-2010? Al eerder stelde ik je de vraag hoe jouw winter was.[/url] En de afgelopen weken hoorde ik van vele mensen verschillende opinies. Van een superwinter tot aan de winter die nooit kwam. Als ik dan door vroeg vielen de puzzelstukjes op hun plek. Nu dus tijd voor de terugblik….

Verschillende winterbeelden

Het was natuurlijk even wennen na winter 2008-2009. Winter 2008-2009 was gezegend met sneeuw. Een winter waarin het leek alsof de poeder niet op kon, waarin je bij wijze van spreken maar in de auto hoefde te stappen, naar de Alpen reed en je poeder scoorde. Winter 2009-2010 kende een compleet ander beeld en dat verklaart de verschillende verhalen. Poeder was deze winter vaker een kwestie van timing, de juiste plek of dieper de backcountry in. Waarbij dieper de backcountry in gaan zeker niet risicoloos was. Ik begin met de hoofdlijnen.

Noordalpen

In het kort: koud, droog en instabiel sneeuwdek. De noordalpen zijn traditioneel DE bestemming voor veel Belgen en Nederlanders. Want bij wintersport denkt de meerderheid direct aan de noordalpen en in het bijzonder Oostenrijk. Juist daarin schuilt een belangrijke verklaring voor het wisselende beeld deze winter en de hier en daar opgetekende teleurstelling. Het was namelijk droog in het door velen geliefde Tirol, Voralberg en Salzburgerland, waardoor de kans op heupdiepe pow een stuk kleiner was dan tijdens winter 08-09. 'In St. Anton (T) wurden bis zum heutigen Tag nur 32 % der dort zu erwartenden Niederschläge registriert und liegt somit am trockenen Ende der prozentuellen Niederschlagsabweichungen von Österreich.’ Bron: ZAMG. Maar gelukkig was het een relatief koude winter, want anders zou de sneeuw die viel snel verdwenen zijn. ‘Von West bis Ost wurden im Durchschnitt 65 % mehr Eistage registriert. Ausgesprochen kalt verlief die vergangene Jahreszeit auf den Bergen und höher gelegenen Tälern. In Obergurgl oder am Hahnenkamm (beide T) blieb das Wintermittel um 2,6 °C unter dem Soll.’ Bron: ZAMG. Maar de kou had ook een negatieve invloed op de sneeuw. Door de kou en het feit dat er regelmatig slechts enkele centimeters verse sneeuw vielen ontstond er een zeer instabiel sneeuwdek.

Wekenlang bleef het lawinegevaar op 3 staan, terwijl er geen significante sneeuw bij viel. Voor een leek niet direct waarneembaar, maar het feit dat het lawinegevaar maar niet wilde zakken duidde op iets bijzonders. Het probleem zat (diep) in het sneeuwdek en de kou conserveerde het gevaar. Iets wat tot uitdrukking kwam in de statistieken. In Zwitserland vielen afgelopen winter 28 dodelijke slachtoffers, waarvan maar liefst 20 personen tourskiers waren. Later meer over het aantal lawineslachtoffers. En toch begon de winter hoopvol. Begin november werden de noordalpen al getrakteerd op een meter verse sneeuw. De eerste lijnen werden getrokken, maar daarna volgde subtropische warmte. November werd gedomineerd door een zuidwestelijke en warme stroming. Eind november volgde er dan wat sneeuw, om begin december continue wat vers te noteren. Het zou koud worden, even weer warm rond de kerst om daarna een ijzig koude januarue in te duiken. Eind januari volgde dan eindelijk de tweede nordstau. Let wel, de eerste dateerde van begin november. Wederom meer dan een meter vers en daarna weer koud. Een korte periode van fohn eind februari en daarna weer koud. Tot midden maart. Toen volgde de 3e nordstau. Met meer dan rijkelijk verse sneeuw. Vooral in regio 1 en 2 was het erg goed rijden. Maar niet minder dan een week later was het lente en stegen de temperaturen in de Alpen tot boven de 15 graden. Einde winter? Nee. De legendarisch witte paasdagen zorgden voor een laatste winterprik. Daarna dooide de sneeuw zoetjesaan weg. Eerst in de dalen, later in het middelgebergte, maar helemaal niet in het hooggebergte. Een historische koude meimaand en een vochtige stroming uit het zuiden zorgden continue voor sneeuw in de Alpenhoofdkam. Maar aan de massa was dit niet besteed. Hun winter was toen al lang voorbij. Het was kortom koud en droog in de noordalpen. Het aantal ‘echte’ dumps (slechts 3 maal een klassieke Nordstau) beperkt en het aantal lawineslachtoffers hoog. Voor sneeuw in de Noordalpen moest je er op de juiste momenten zijn. Was je er te laat, dan kon je dieper de backcountry in. Maar het lange tijd instabiele sneeuwdek heeft in die diepe backcountry een bovengemiddeld aantal slachtoffers geeist. Wie weet heb jij zelf regelmaat onbewust op de limiet gezeten.

Westalpen

Wisselend. In het zuiden rijkelijk sneeuw, in het noorden iets droger. Relatief koud met in het noordwesten en westen een instabiel sneeuwdek. De westalpen kenden een grillige en soms genadeloze winter. Genadeloos in de zin dat zelfs echte ‘montagnards’ als Olivier Cordeuil en Nicolas Wirsching het leven lieten. Er waren momenten dat het ijzig koud was en momenten waarop je aan de ‘global warming’ werd herinnerd. Ook waren de verschillen in neerslaghoeveelheden opvallend. Door de kou hadden fronten het hartje winter moeilijk om door te dringen tot de inneralpine gebieden van Wallis en de Alpennoordkam. Het was hier dan ook veel droger dan gebruikelijk. Hoewel het op zeeniveau niet kouder was dan normaal, was het in de bergen duidelijk kouder dan normaal. Vooral in de Alpennoordkam was het fors kouder dan gebruikelijk. Waarbij sommige meetstations de koudste winter sinds 40 jaar beleefden. Ook hier begon de winter vroeg. In november de eerste sneeuw. Maar daarna warm. Te warm voor de tijd van het jaar. Hoewel begin december koud verliep, bevonden de westalpen zich continue op de grens van koude en warme lucht. Gevolg was dat je slechts boven de 2000 meter een normale sneeuwhoeveelheid aantrof. Daaronder was het behelpen. Maar er was even hoop. Net voor de kerstdagen viel er een meter gortdroge sneeuw in de westalpen. Maar daarna volgde er een enorme domper. Het werd warmer en er volgde regen. De regen die zo af en toe tot boven de 2500 meter kwam zorgde voor extreme condities en de eerste lawineslachtoffers. Boven de 3000 meter viel er in de kerstweek een pak sneeuw, daaronder was het vochtig tot diep in de sneeuwlaag en was er sprake van een explosieve lawinesituatie. Geen doetjes, maar extreem getrainde jongens lieten toen al het leven. Eind december waren de omstandigheden kortom verre van perfect. Hoewel… Uitzondering vormden de Franse zuidalpen die zonder dat velen het door hadden een bijzonder sneeuwrijke winter in zouden gaan. Sneeuwrijker dan winter 2008-2009. Begin janauri begon zelfs exceptioneel in de Franse zuidalpen. Grote hoeveelheden sneeuw donderden naar beneden. Het noorden van de westalpen hield het toen nog droog. Eind januari was, na een lange kouperiode, pas het noordelijk deel van de westalpen aan de beurt. Opvallend al die tijd was de afwezigheid van een brute westelijke straalstroom. Omdat er al die tijd hogedruk ten noorden van de Alpen lag, waren de sneeuwkansen aan de zuidkant het grootst. Slechts heel af en toe lukte het een lagedrukgebied om zich ten noorden van de Alpen te nestelen. Sneeuw in de westalpen kwam daardoor in meerderheid uit richtingen tussen west en zuid. Niet ideaal voor het noordelijk deel van de westalpen. Iets wat goed te merken was aan de sneeuwhoogtes. Boven de 2000-2200 meter was het sneeuwdek het grootste deel van de winter gelijk of zelfs dikker dan het langjaarlijkse gemiddelde. Daaronder duidelijk dunner. Uitzondering vormde het zuiden. Daar beleefden ze de een van de koudste winters de afgelopen 62 jaar. En, niet geheel onbelangrijk, ook een van de sneeuwrijkst. Koude winters in Nederland lijken garant te staan voor sneeuwrijke en koude winters in de zuidalpen. Tijdens de laatste elfstedentocht in Nederland verzopen de Franse zuidalpen ook al in de sneeuw en was het er koud. Maart werd snel warmer en de het dunne sneeuwdek in het noordelijk deel van de Alpen had hieronder te lijden. Uitzondering was het zuiden. Vooral de grensgebieden profiteerden de eerste 2 weken van maart van een onuitputtelijke stroom van frontjes uit het oosten. Deze zogenaamde retour d’ests zijn moeilijk te voorspellen en worden vaak gemist door de meeste voorspellers, maar diegenen die er op mijn advies naartoe reden scoorden. De westalpen kenden kortom een typische winter voor ‘les Sudists’. Een niet opdrogende aanvoer van fronten uit richtingen tussen zw en oost zorgden voor rijkelijk vers. Het noorden zal daarentegen snel deze winter willen vergeten. Al was het maar vanwege de slachtoffers die er vielen.

Zuidalpen

Regelmatig erg veel sneeuw en een dreigend off-piste verbod. Hier was het winter zoals ik dat graag zie. Vaak rijkelijk sneeuw, een gemiddeld gezien stabiel sneeuwdek en een redelijk stabiel temperatuurverloop. Ja, het was een sneeuwrijke winter: ‘Environ 150% de la norme fut même relevé pour les vallées du Sud des Grisons, ainsi que sur le Sud du Tessin.’, hoewel daar in november nog niets van te zien was. Het was droog, warm en sneeuwloos. En toen volgden daar die magische laatste paar dagen van november. Het was er dik, magisch en (te) diep. En zo zou het blijven. Maar er volgde wel eerst een dip. Net als in de rest van de Alpen schoot de tempratuur rond de kerstdagen flink in de plus. Het regende, er viel natte sneeuw en… er waren veel toeristen onderweg. Poederstress! Waarna bestuurlijke stress volgde. In die periode vielen er slachtoffers onder de reddingsdiensten en werd de toon gezet. Freeriders in het verdomhoekje en een dreigend off-piste verbod. Waar een klein groepje roekelozen het verpesten voor de rest. Het blijft wonderlijk. Het voetbalgeweld wordt al jaren gedomineerd door een klein groepje, toch is er geen enkele bestuurder geweest die het voetballen verboden heeft. Ieder weekend is er wel ergens een opstootje als gevolg van een klein groepje dat teveel alcohol heeft gedronken. Toch is er geen bestuurder die het in z’n hoofd haalt een alcoholverbod af te kondigen. Wij freeriders worden wel geconfronteerd met bestuurlijke machotaal en dito maatregelen. En dat vanuit een land waar lands bestuurlijke elite gesignaleerd wordt met naakte tieners en de president er prat op gaat dat hij als hoogbejaarde nog steeds z’n vrouw bedriegt en het land kolder verkoopt via een van zijn tv-kanalen. Het kan verkeren… Gelukkig viel er voldoende poeder om ons over dergelijk gedonder niet druk te hoeven maken. Want er ging bijna geen week voorbij of er viel wel ergens sneeuw in de zuidalpen. Uitzondering vormde de maand april. De eerste dagen viel er sneeuw, maar daarna werd het zomer. De zuidalpen kenden een memorabele winter.

Dodelijk seizoen

De west- en noordalpen kenden een dodelijk seizoen. En hoe pijnlijk ieder slachtoffer ook is, dit seizoen was bijzonder pijnlijk. Onder de slachtoffers waren namelijk veel grote namen en locals van naam en faam. Opvallend was ook het aantal tourskiers. Dieper in de backcountry zag de sneeuw er aanlokkelijk uit, maar diep in de sneeuwlaag loerde het gevaar. De sneeuwopbouw in het westen en vooral het noorden was lange tijd slecht, wat met het blote oog niet te zien was, maar al die tijd als een landmijn aanwezig. Maar naast de tourskiers en de grote namen waren er nog meer bijzonderheden. Van de 28 slachtoffers in Zwitserland kwamen 8 mensen om in een lawine omdat ze geen pieper droegen. Een negende slachtoffer viel omdat vergeten was de pieper aan te zetten. In Frankrijk vielen 41 doden. 25% daarvan kwam in een lawine toen het lawinebericht GROOT (4) lawinegevaar had voorspeld. Van de 41 waren er 7 moederziel alleen onderweg. Veel menselijke fouten kortom. Poederrijden blijft een risico. Jij bepaalt zelf hoe ver je gaat. Dat het een bijzonder seizoen was, blijkt ook uit het laatste lawinebericht: Von Samstag, 29.05. bis Montag, 31.05. war es wechselnd bis stark bewölkt. Besonders am Sonntag, 30.05. und in der Nacht auf Montag, 31.05. fiel Schnee. Die Schneefallgrenze sank von 2500 m auf rund 1600 m ab. Im Hochgebirge fielen folgende Schneemengen: Am Alpennordhang und im westlichsten Unterwallis 50 bis 80 cm. Het was een bijzondere en grillige winter.