Extreem lawinegevaar in 1999 en 2018: de catastrofes zijn uitgebleven, is er wat geleerd?

De winter van 1998-1999 ging de boeken in als de lawinewinter van 1999. Drie enorme katastrofale lawines in Chamonix, Evolène, Galtür en Valzur hebben respectievelijk 12, 12, 31 en 7 mensen het leven gekost. In totaal stierven 62 mensen als gevolg van de lawines die over en door hun huizen raasden. Nog eens 5 slachtoffers vielen die winter in Zwitserland als gevolg van dergelijke katastrofale lawines en maar liefst 600 miljoen Zwitserse Franken aan schade werd er genoteerd. Een sneeuwrijke winter bleek een katastrofale winter. Nu medio januari 2018 zijn we wederom geconfronteerd met een periode van intense sneeuwval en extreem lawinegevaar. Toch hebben zich vooralsnog geen grote rampen voorgedaan. Een vergelijking tussen toen en nu.

Wat bedoelen we met een katastofale lawine?

Het begrip katastrofale lawine is een verbastering van het Duitse Katastrophen Lawine. Grote lawines die meerdere slachtoffers eisen en zich vaak voordoen bij groot of zeer groot lawinegevaar. Kenmerkend voor dit type lawine is dat ze spontaan ontstaan en vaak voor veel schade en slachtoffers zorgen.

Daar tegenover staat de zogenaamde Skifahrer Lawine ofwel de wintersporterlawine. Deze lawine ontstaat in de regel niet zelf, maar wordt in een overgrote meerderheid van de gevallen door de (groep van) skiër(s) zelf veroorzaakt. Vroeger eistten dergelijke katastrofale lawines de meeste dodelijke slachtoffers in de Alpen, maar door een set van maatregelen slaagt men er steeds beter in de schade als gevolg van deze lawines tegen te gaan. Denk bijvoorbeeld aan het tijdelijk sluiten van wegen en treinsporen, het bouwen van tunnels en lawinegallerijen op die plekken waar vaak en veel lawines naar beneden komen, het verbod om te bouwen in die zones van het dal of op de berg waar regelmatig lawines naar beneden komen, het opwerpen van lawinedijken en het installeren van lawinehekken. Daarnaast worden er ook regelmatig preventief kunstmatig lawines opgewekt.

Winter 1999: drie intense fases van noordweststau

De basis voor de lawinewinter van 1999 was gelegen in drie periodes van geweldige sneeuwval vanuit het noordwesten. Tussen 26-29 januari, 5-10 februari en 17-24 februari sneeuwde het intens in de Alpen. Binnen 5 weken tijd viel in grote delen van de Alpen meer dan 5 meter sneeuw en was er regelmatig sprake van extreem lawinegevaar (5 op een schaal van 5). Vele wegen werden in die periode gesloten, complete dalen van de wereld afgesloten en meer dan honderdduizend toeristen die opgesloten zaten in de Alpen. Tijdens deze fases deden zich een aantal catastrofale lawines voor die het beeld van deze winter zwart kleurden.

• Chamonix Montroc, 9 februari 1999 Op 9 februari 1999 was Frankrijk in shock nadat een monsterlawine liefst 14 chalets verwoestte en 12 mensen het leven kostte. De eerste sneeuwval van 26-29 januari bracht 1 meter sneeuw naar de regio, maar (nog) niets om je zorgen om te maken. De tweede periode van intense sneeuwval vanaf 5 februari bracht tenminste 2 meter sneeuw en het lawinegevaar steeg naar extreem. De sneeuw ging gepaard met veel wind en op sommige hellingen kwamen grote hoeveelheden sneeuw samen. Evacuatie werd een serieus onderwerp, maar wie en waarom? In de jaren ervoor was er op veel plaatsen gebouwd en vanuit het perspectief van de euro tekens was dit goed te begrijpen. Maar gevolg was dat er soms (moedwillig) wel erg dicht bij bekende lawinepaden gebouwd werd. Evacuatie werd kortom besproken, maar een beslissing bleef uit met desastreuze gevolgen. Later werd de verantwoordelijke bestuurder nog veroordeed tot een gevangenisstraf vanwege nalatigheid. Meer hierover lezen? Check dit artikel.

• Evolène, 21 februari 1999 Op 21 februari volgde er een desastreuze lawine in Evolène in het Zwitserse Wallis. Tijdens de derde neerslagpiek die winter cumuleerde de sneeuw dermate hoog op de flanken van dit dorp dat ze niets anders meer kon dan naar beneden donderen. Op zaterdag 20 februari gold er groot lawinegevaar in de regio (4 op een schaal van 5) en wederom sneeuwde het. Het was relatief warm met een nulgradengrens rond de 1800-2000 meter.

Liefst 12 mensen werden de avond van 21 februari van het leven berooft. De combinatie van poedersneeuw en de zware sneeuw lager op de berg vormde een gigantische lawine die een spoor van vernieling naliet. Alles wat de lawine tegenkwam werd in zijn weg naar beneden meegesleurd. Eenmaal onder in het dal vormde zich een hoop van sneeuw en puin met een hoogte van 15 meter. Hierin vond men later de lichamen terug van 12 mensen. Ook hier werden achteraf de verantwoordelijke bestuurders vervolgd en veroordeeld. Kijk ook nog even dit filmpje om de vreselijke gebeurtenis te begrijpen.

• Galtür, 23 februari 1999 en Valzur 24 februari 1999 De bij Nederlanders meest bekende katastrofale lawine is die van 23 februari 1999 in Galtür. Vanaf de Grießkogel stort zich die middag een enorme lawine met ongekende snelheid het dal in. Een enorme ravage was het resultaat. Maar liefst 31 mensen oveleefden deze lawine niet. Al vanaf 18 februari was er sprake van groot lawinegevaar in de regio en vanaf 20 februari werd het lawinegevaar als groot tot extreem ingeschat (schaal 4 en 5 op een schaal van 5). Al vanaf het begin van de maand werd het westen van Tirol geteisterd door enorme sneeuwval. De maand was gemiddeld gezien erg koud en 2 tot 3 graden kouder dan normaal. Daarbij viel er in Galtür in de gehele maand een goede 375 cm verse sneeuw. Een hoeveelheid die 6 keer meer was dan gebruikelijk deze maand. Maar wie dieper de data induikt ziet nog een aantal zaken die opvallen.

Vooral de warmtepieken tijdens de tweede grote sneeuwval en de warmtepiek in de dagen net voorafgaand de lawine zijn opvallend. Hoewel het koud was, waren er dus twee warmtepieken die zeker een gevolg hebben gehad voor de samenstelling van het sneeuwdek. Pas enkele dagen na het ongeluk werd er overgegaan tot een massale evacuatie en werden zo'n 18000 mensen het dal uit getransporteerd. Tussendoor kwam het verderop in het dorpje Valzur tot een volgende catastrofale lawine. Hier lieten 7 mensen het leven. Ook voor de lawines in Galtür werden bestuurders vervolgd, maar in tegenstelling tot Zwitserland en Frankrijk kwam het niet tot een veroordeling. Meer lezen? Check dit artikel, pag. 132 en verder

Winter 2018: ook nu drie intense fases van sneeuwval

De winter van 2018 begint vroeg en sinds begin november passeert zo'n beetje iedere week wel een storm de Alpen. De eerste echt grote piek van sneeuwval voor het noordwesten volgt in de tweede week van december waarbij het lawinegevaar voor het eerst richting groot gaat. Het sneeuwdek is op dat moment op veel plaatsen al 1,5 tot 2 keer dikker dan normaal. Na de kerst volgt een nieuwe piek die tegen het einde van het jaar cumuleert in een gewelde stormcyclus met soms regen tot 2500 meter hoogte. Het sneeuwdek boven de 1800 meter groeit tot enorme proporties en voor het eerst wordt er die winter voor de Franse Noordalpen een waarschuwing gegeven voor zeer groot lawinegevaar (schaal 5 op 5). Wegen worden gesloten, gebieden van de buitenwereld afgesloten en delen van het vakantieverkeer worden vanwege de afsluitingen opgevaningen in noodcomplexen. Vanaf maandag 16 januari start de derde sneeuwvalpiek die aanhoudt tot en met 22 januari. Stormwinden, zeer scherp wisselende temperaturen en intense neerslag zijn het gevolg. Het lawinegevaar in grote delen van Zwitserland en de Franse Noordalpen stijgt op maandag 22 januari naar extreem (5 op een schaal van 5). Met name voor Zwitserland is dit een unieke situatie.

Tientallen wegen worden afgesloten, diverse dorpen zijn tijdelijk afgesloten van de buitenwereld en skigebieden gaan op slot. Tegelijkertijd donderen er tientallen zoniet honderden lawines van de hellingen naar beneden. Eerst als losse stuiflawines, maar met het stijgen van de temperatuur steeds vaker in de vorm van natte sneeuw- of modderlawines. Gelukkig blijven grote ongelukken uit. In wallis hebben ze van 1999 geleerd en maatregelen genomen (BRON):

• Vele paravalanches zijn er geplaatst
• Op vele plaatsen staan nu installaties om vroegtijdig kunstmatig lawines te veroorzaken zodat grootschalige lawines kunnen worden tegengegaan
• Bebouwingsplannen zijn aangepast om te voorkomen dat er in gevaarlijke gebieden wordt gebouwd
• Routes worden veel eerder gesloten
• Er wordt veel eerder overgegaan tot evacuatie

Het is pas midden januari en het is niet ondenkbaar dat de Alpen nog een paar neerslagpieken te verwerken krijgen. Desondanks stemt het hoopvol dat Zwitserland en de Franse Noordalpen de eerste grote test van moeder natuur hebben doorstaan. Katastrofale lawines zijn nooit volledig uit te sluiten, maar de maatregelen die na 1999 zijn genomen lijken een effect te hebben.