De retour d’Est is een van de fascinerende sneeuwgevers voor een deel van de Alpen met soms duizelingwekkende sneeuwhoeveelheden in een korte tijd. Eén of zelfs twee meter sneeuw binnen een dag of twee kan met een retour d’Est zomaar voorkomen. Hoog tijd om eens uit te leggen welke processen ervoor zorgen dat er zoveel sneeuw kan vallen in een korte tijd. In dit artikel geef ik antwoord op de vragen:
- Wat is een retour d’Est?
- Wat zijn de benodigde ingrediënten voor een retour d’Est?
- Waarom is een retour d’Est vaak zo heftig?
- Welke regio’s profiteren van een retour d’Est?
- Wat zijn de valkuilen bij een retour d’Est?
Wat is een retour d’Est in het kort?
Een retour d’Est is direct vertaald de “terugkeer uit het oosten”. Het weerfenomeen heeft dus te maken met een oostelijke stroming. Een depressie boven de Middellandse Zee kan in bepaalde gevallen voor een oostelijke stroming boven de Povlakte zorgen. Deze stroming klapt vervolgens tegen de noord-zuid gelegen Westalpen aan en wordt gedwongen te stijgen. Hierdoor kan er bijzonder veel sneeuw vallen in Piemonte.
Het fenomeen komt slechts enkele malen per jaar voor, maar als we ermee te maken krijgen zien we extreem felle kleuren op onze sneeuwkaart. De weersituatie zorgt voor een van de heftigste neerslagintensiteiten in de Alpen met soms wel één tot twee meter sneeuw binnen 24 uur. Check onze liveblog van januari 2018 voor bizarre plaatjes van deze heftige retour d’Est.
Genuadepressie
Voor een retour d’Est moet echt alles goed op zijn plek vallen, waarbij twee ingrediënten essentieel zijn: een oostenwind en een vochtige luchtmassa. Allereerst hebben we een depressie rond de Golf van Genua (vandaar de naam Genuadepressie) of iets ten zuidwesten nodig. In mijn achtergrondartikel over lagedrukgebieden heb je gezien dat lucht rond een lagedrukgebied tegen de klok in draait. In deze setting kan de stroming veel vocht boven de (relatief warme) Adriatische Zee oppikken en ontstaat er boven de Povlakte een oostelijke stroming. We kunnen niet zeggen dat er per se op een bepaalde plek een hogedrukgebied moet liggen, maar hoge druk ten noorden/oosten van de Alpen (zoals een Scandihoog) is bijvoorbeeld gunstig.
Hoe de retour d’Est vervolgens in staat is om zulke grote neerslaghoeveelheden achter te laten is goed uit te leggen als we naar de vorm van de Alpen kijken. Op de afbeelding hieronder zie je dat de oostelijke stroming zonder al te veel problemen over de vlakke Povallei naar het westen kan stromen, maar plots is daar in Piemonte een enorme natuurlijke barrière: de westelijke alpenboog. Gevangen in een kom kan de vochtige lucht maar één kant op: omhoog! Deze stijgende beweging zorgt ervoor dat de lucht af kan koelen en er condensatie en wolkenvorming op kan treden. Als de lucht vochtig is (en dat is deze lucht vaak) begint het in de berggebieden enorm te sneeuwen (orografische neerslag).
Van vlak naar hooggebergte in een paar kilometer
Waarom kan er juist hier dan zoveel vallen? Een belangrijke factor is de scherpe grens tussen de Povlakte en het hooggebergte ten westen hiervan. In tegenstelling tot veel andere delen van de Alpen waar het alpenvoorland bestaat uit geleidelijk hoger wordende heuvels en bergen is de overgang hier vrij plotseling. Dit zorgt ervoor dat de luchtmassa’s die in deze hoek van de Alpen worden gedreven plotseling en vooral heel snel moeten stijgen. Als de luchtmassa’s al flink wat vocht op hebben kunnen pikken boven de Middellandse Zee kan je natuurlijk voorstellen dat de neerslaghoeveelheden hier ook erg hoog kunnen liggen.
De sneeuwgrens van een retour d’Est hangt grotendeels af van hoe warm de luchtmassa is die tegen de klok in op de Alpen wordt geklapt. Met een maritieme oorsprong kan het zijn dat de sneeuwgrens, met name in het najaar, nog redelijk hoog kan liggen. In de winter kan er boven de Povlakte vaak een koudeputje ontstaan. Deze koudeputjes dicht tegen het oppervlakte houden redelijk lang aan in de Povallei. Ze zijn min of meer ingesloten door de boogvorm van de Alpen en kunnen niet gemakkelijk oplossen. Met een naderend lagedrukgebied boven de Middellandse Zee wordt de zachtere maritieme lucht over deze koudere oppervlaktelaag geschoven. Deze stuwing van vochtige luchtmassa’s over de koude oppervlaktelaag kan ervoor zorgen dat het tot in de laagste dalen sneeuwt.
Een andere mogelijkheid voor sneeuwval vanuit het oosten is tijdens een koude-uitbraak in de Alpen. Een koude stroming om de Oostalpen heen kan uiteindelijk voor oostenwinden boven de Povlakte zorgen. Hoewel je in dit geval misschien geen sneeuw zou verwachten met de hoge luchtdruk (koude lucht), kan het door stuwing toch wat sneeuwen. Omdat deze continentale lucht uit het oosten doorgaans vrij droog is, blijven de neerslaghoeveelheden echter gering. Niet elke oostenwind boven de Povlakte is dus een retour d’Est!
Welke regio’s profiteren van een retour d’Est?
Welke regio’s het meeste profiteren hangt af van de kleine details, het zwaartepunt ligt niet altijd op dezelfde plek. Wel kunnen we zeggen dat doorgaans een groot deel van Piemonte optimaal van een retour d’Est profiteert, denk aan hotspots zoals Prali, Limone Piemonte, Bardonecchia en Sestrière, maar ook in de Franse Alpen zijn er enkele regio’s die gebakken zitten. Denk hierbij aan de regio’s dichtbij de Italiaanse grens, zoals de Queyras (in het bijzonder Haut-Guil) en La Haute Maurienne Vanoise, maar ook Montgenèvre. Hoe oostelijker, des te meer deze gebieden kunnen profiteren. Voor deze gebieden is dit vaak dé sneeuwgever in de winter. De neerslag van storingen vanuit het westen of zuidwesten wordt door de omringende bergmassieven (bijv. Ecrins) tegengehouden. Zelfs binnen deze laatstgenoemde regio’s zoals Haute Maurienne en Queyras kunnen de verschillen van west naar oost enorm groot zijn! Door de dalende luchtbewegingen en het föhneffect kan het op slechts enkele kilometers ten westen van de hoofdkam hier al opklaren. Deze föhnwind heet de Lombarde en zorgt voor droge omstandigheden in de rest van de Franse Alpen.
Bij een wat meer zuidoostelijke stroming verschuift het zwaartepunt meer naar het noorden en kunnen gebieden zoals Monte Rosa en Macugnaga flink profiteren. Ook een deel van de Zwitserse Alpen (Zermatt, Saas-Fee) kunnen dan flink wat verse sneeuw verwachten.
Valkuilen voor een retour d’Est
Er zijn een aantal valkuien voor een retour d’Est waardoor we dit fenomeen maar zelden zien. Alleen een Genuadepressie is namelijk niet genoeg. De wind moet echt een oostelijke component hebben. Bij een Genuadepressie met een zuidelijke of zuidwestelijke stroming valt een groot deel van Piemonte vaak buiten de boot en vallen de rest van de Zuidalpen in de prijzen. Daarnaast moet het lagedrukgebied niet te snel passeren. De wind draait anders te rap en de stuwing zal dan te snel voorbij zijn, waardoor de sneeuwhoeveelheden zullen tegenvallen.
Al met al zijn er genoeg factoren die voor roet in het eten kunnen zorgen. Daarnaast is het voorspellen van een retour d’Est vaak ook erg lastig. Kleine verschillen in een Genuadepressie kunnen ervoor zorgen dat het feest last-minute toch niet door kan gaan. Het kan natuurlijk ook andersom: een retour d’Est kan vrij plotseling op de weerkaarten opduiken.