Factcheck: "Meer doen om lawine-ongevallen te voorkomen" (Reformatorisch Dagblad)

In het Reformatorisch Dagblad verscheen afgelopen week naar aanleiding van het dramatische lawine ongeluk in Valfréjus het artikel Meer doen om lawine-ongevallen te voorkomen. In het artikel poneert lawinedeskundige Hajo Smit een aantal stellingen. De benaming lawinedeskundige is geen beschermde titel en dus kan iedereen zich een lawinedeskundige noemen. Maar hoe deskundig is deze deskundige? Wij deden een factcheck van in totaal zes stellingen die hij poneerde.

Stelling 1: Jaarlijks vallen in de Alpen ongeveer 250 lawine-doden

Volgens Hajo Smit vallen er in de Alpen jaarlijks ongeveer 250 lawine doden. Dat klopt niet. De lawinediensten van Frankrijk (Anena), Zwitserland (SLF), Italië (Aineva) en de decentrale dienst van Oostenrijk (lawinen.at houden al jaren het aantal (dodelijke) lawine ongelukken bij in de Alpen. Bij wePowder verzamelen we centraal die data en serveren die uit naar de massa. Wat blijkt? De laatste 20 jaar vielen er per jaar gemiddeld 100 dodelijke slachtoffers als gevolg van lawines in de Alpen. De laatste 10 jaar zien we omdanks het feit dat steeds meer mensen off piste gaan zelfs een licht dalende tendens en staat de teller gemiddeld op 97,3. Natuurlijk fluctueren de aantallen per jaar en nog steeds vinden wij dit een heel erg hoog aantal, maar het zijn zeker niet de 250 slachtoffers zoals de deskundige poneert.

Stelling 2: Als je verdwaalt bent is het het verstandigst om weer terug omhoog te lopen

‘Het verstandigst is om weer terug omhoog te lopen. Maar dat doet vrijwel niemand, want het kost je zo drie, vier uur inspanning.’, aldus Hajo Smit. Dat is een onverstandig advies. Allereest begint het buiten de piste je eigen afdalingen maken met een goede voorbereiding. Dit gebied is namelijk niet gecontroleerd, niet geprepareerd en niet gemarkeerd. Er zijn geen borden die je de weg wijzen en je zult dus zelf moeten navigeren. Dat navigeren is lastig als je vooraf nog nooit de afdaling hebt gezien. Daarom is het van belang dat je vooraf een beeld hebt van de helling en de bijbehorende risico’s. Dat doe je met behulp van de volgende tools: topografische kaarten (1:25.000), online maps (bijvootbeeld Google en wePowder), foto’s, satellietopnames, filmpjes, webcams, routebeschrijvingen en routeboeken. Daarnaast kan het nooit kwaad om informatie in te winnen bij locals zoals de pistedienst, lokale gidsen en lokale freeriders. Afdalen begint dus al met de voorbereiding thuis.

Maar hoe goed je je ook voorbereid, je kunt om wat voor reden dan ook altijd verdwalen. Je minimaliseert die kans met een goede voorbereiding, maar in de backcountry is niets onmogelijk. Dus stel je verdwaalt toch? Dan heb je geen goed beeld van de gevaren om je heen omdat je niet weet waar je bent. Op zo’n moment is het allerverstandigste: bel de bergreddingsdient. En mocht je het nummer van de bergredding niet weten, in heel Europa kun je via 112 doorgeschakeld worden met de dichtstbijzijnde dienst. Dit zijn gespecialiseerde teams die je het beste kunnen helpen. Besluit je wel terug te lopen dan is de kans realistisch dat je te maken hebt met een aantal risico’s waarvan je de impact niet kent omdat je niet exact weet waar je bent. Het beste is indien mogelijk een safe spot te vinden op de helling waar je dan bent, de reddingsdienst te contacten en daar op de (instructies van de) reddingsdienst te wachten. De neiging om naar beneden of naar boven te gaan is begrijpelijk, maar hoe stom je je ook voelt, bel de reddingsdienst als je verdwaald bent.

Stelling 3: Pas na een jaar of vijftien kennis en ervaring opdoen is off piste niet meer gevaarlijk

Werner Munter, een van de grondleggers van het risicomanagement denken in de wintersport, zei: ‘De lawine weet niet dat je een expert bent’. En zo is het maar net. Off-piste is altijd gevaarlijk. Buiten de pistes is er altijd sprake van lawinegevaar. De ene keer is deze zeer groot, de andere keer gering, maar er is altijd een risico. En zelfs bij een gering risico zijn er nog andere alpiene gevaren die off-piste gevaarlijk maken.

Maar niet alleen off-piste is gevaarlijk. Ook op de pistes is het levensgevaarlijk. Dit jaar zijn er al meer dan 1700 gewonden genoteerd op de pistes en er vallen zelfs doden. Maar als we dan even doorgaan op dit thema dan blijkt het leven in de stad dodelijk, blijken er vele doden te vallen in de badkamer en is er niets zo dodelijk als het leven zelf. Ja, off-piste is gevaarlijk, maar het wordt niet per definitie minder gevaarlijk na vijftien jaar kennis en ervaring opdoen.

Off-piste wordt duidelijk minder gevaarlijk als je over de juiste kennis beschikt en deze ook toepast. Houd je aan de risico reductiemethode van Werner Munter dan blijkt off-piste net zo gevaarlijk als een uur auto rijden. Die basiskennis van Munter kun je jezelf redelijk snel eigen maken en als je je daar aan houdt dan is er niets aan de hand en vinden we het als samenleving zelfs een acceptabel risico. Maar het gaat pas mis als we zonder kennis het terrein in gaan of doelbewust de grenzen oprekken. Dan speel je Russische roulette.

> Recreating in avalanche terrain is surprisingly safe as long as it’s done using all the risk reduction measures taught in avalanche classes. It’s about the same risk as driving one hour to the trailhead. But randomly center punching 10 avalanche paths per day without any risk reduction measures at Consderable or High Danger can be one of the most dangerous sports in the world.

Stelling 4: Ga als snowboarder al helemaal nooit off-piste

‘Ga als snowboarder al helemaal nooit off-piste. Tenzij je de afdaling goed kent of als je stokken en sneeuwschoenen bij je hebt.’ In stelling 2 hebben we al uitgelegd hoe belangrijk het is dat je je goed voorbereid, zodat je de afdaling van te voren al bijna als het ware kent en je niet voor ongewenste verrassingen komt te staan. Dat geldt niet alleen voor snowboarders, dat geldt net zo goed voor skiërs. Uit onderzoek blijkt zelfs dat snowboarders tot 1,5 keer minder druk op een helling zetten, waardoor in theorie de kans om een lawine te veroorzaken kleiner is. Desondanks adviseren wij je als snowboarder gewoon aan de gangbare risico reductie methodes te houden. Doe je dat, dan is er niets aan de hand.

TIP: Lees ook dit artikel: ‘Hoe lees je het lawinebericht’

Stelling 5: In de skiwereld is er geen serieus debat over het voorkomen van lawine-ongevallen

‘We gaan van ongeval naar ongeval en doen net alsof er geen maatregelen te nemen zijn die het aantal doden kunnen terugdringen.’, aldus Hajo Smit. Een rondgang in de industrie leert dat een groot deel van de branche niet zo fatalistisch is als Smit. De producenten van ski’s en snowboards bemerken al jaren een stevige groei in de verkoop van de ski’s en snowboards die gericht zijn op het off-piste skiën en snowboarden. Ook zit de verkoop van zogenaamde toerski’s en splitboards in de lift. Desondanks stijgt het aantal slachtoffers niet. Al in 2008 werd geconcludeerd dat het aantal mensen dat off-piste gaat groeit, maar dat het aantal slachtoffers niet groeit. Dat is volgens de onderzoekers enerzijds te wijten aan betere scholing en anderzijds aan betere reddingsmaterialen ([bron](Obwohl die Anzahl Freizeitsportler abseits der gesicherten Gebiete weiter zunahm, gingen die Opferzahlen in den neunziger Jahren zurück (im Mittel jährlich 20 Opfer). Die verstärkte Präventionsarbeit (z.B. Lawinenkurse für SAC- und J+S-Tourenleiter), eine bessere Information über die Lawinensituation oder die Entwicklung und der Einsatz der Reduktionsmethode dürften zu diesen positiven Zahlen beigetragen haben (Etter et al., 2008).)).

Op basis van deze resultaten wordt er via het ISSW, de lawinediensten, een groeiend aantal skigebieden, maar ook via de producenten van ski’s, snowboards en veiligheidsmaterialen actief gesleuteld aan preventie, voorlichting en kennisoverdracht. Daarnaast wordt er actief geïnvesteerd in de verbetering van reddingsmaterialen.

• Lawinediensten stellen sinds 2008 actief online de lokale lawineberichten voor ieder skigebied in de Alpen beschikbaar.
• Kennis over lawines is meer dan ooit beschikbaar op een manier die iedereen past en waar mogelijk ook nog in de eigen taal. Alleen al in Nederland en België kan men online leren via de Safety Academy, cursussen volgens bij het Snowsafety Center, safety workshops volgen bij de NKBV en winkels zoals bijvoorbeeld Bever en Avventura en bieden diverse berg-, ski- en snowboardgidsen cursussen op maat aan.
• Buiten de Nederlandse taal zijn er legio voorbeelden te noemen. Te denken valt aan de Mountain Academies van Salomon en Atomic, de Safety Academy van Ortovox, de trainingen van het Zwitserse SLF, de trainingen van de DAV en de SAC en ga zo maar door. Voor iedereen is er wel een passende manier van training te vinden.
• Daarnaast doen steeds meer gebieden aan preventie en voorlichting. Zo was het toerismebureau van Oostenrijk een belangrijke partner bij de start van de Safety Academy. In een gebied als La Grave staan dagelijks pisteurs beneden bij de lift om je bij te praten over de condities. In gebieden als Livigno, Ischgl, Tignes, Engelberg, Andermatt en Disentis wordt actief het laatste lawinebericht gecommuniceerd op een manier die niet te missen is. Daarnaast staan de deuren van de pisteurs wagenwijd open om je te informeren. Naast voorlichten en informeren is preventie ook key. Op legio plaatsen in de Alpen vind je borden die een boodschap als deze communiceren:

Naast borden zien we ook hekken (in allerlei vormen) en legio koorden tussen de palen naast de piste.

• De branche investeert actief in het verbeteren van de reddingsmaterialen. Lawinepiepers worden steeds slimmer, lawine airbags steeds beter en scheppen en sondes steeds degelijker en toch lichter. Het zijn materialen die we het liefst nooit gebruiken en juist daarom investeert deze tak zoveel in voorlichting. Maar stel dat het mis gaat dan is niets beter dan ervaring hebben in het werken met deze materialen. In steeds meer gebieden zie je dan ook zogenaamde ‘zoekvelden’ waar wintersporters kunnen oefenen met het zoeken met hun lawinepieper.
• Als laatste wordt er achter de schermen hard gewerkt aan het voorlichten van de media. De media is namelijk een belanrijke partner om in contact te komen met het grote publiek. Dat gaat gestaag, maar zeer moeizaam. De media publiceert graag op momenten van drama en dood, maar is zelden te porren voor een artikel dat gaat over preventie en voorlichting.

De kennisoverdracht heeft kortom een grote vlucht genomen en er wordt actief geïnvesteerd in betere materialen. Het aantal fatale ongelukken is de afgelopen 20 jaar in absolute zin dan ook slechts gemiddeld met 2,7% afgenomen. Relatief gezien zijn er grotere stappen gemaakt. Het aantal freeriders is toegenomen, het aantal slachtoffers gelukkig niet.

Stelling 6: Verse sneeuw is supergevaarlijk. Zeker in de Alpen, waar de hellingen doorgaans steiler zijn dan in Amerika

In het artikel lezen we ook het volgende. ‘Juist als er een verse laag van bijvoorbeeld een halve meter poedersneeuw ligt, begeven veel wintersporters zich buiten de pistes’, zegt Smit. ‘Dat skiet redelijk makkelijk. Maar het kan supergevaarlijk zijn in verband met lawines. Zeker in de Alpen, waar de hellingen doorgaans steiler zijn dan in Amerika.’ We zijn ook voor deze stelling op onderzoek gegaan. We zijn begonnen met de vraag hoe ook alweer lawines ontstaan. Daarvoor hebben we dit artikel gelezen ‘hoe ontstaat een lawine’.

De voor ons gevaarlijke lawines ontstaan op hellingen steiler dan 30 graden. Daarna zijn we gaan kijken op welke steilheid we de meeste lawines zien. Ook die data is bekend en wel in de vorm van deze grafiek:

Liefst 80% van de slachtoffers komt om het leven in een lawine op een helling die tussen de 30 en 45 graden steil is. De Alpen kennen onmiskenbaar meer hele steile hellingen dan Noord-Amerika, maar dan hebben we het vooral over hellingen die steiler zijn dan 45 graden en hier vallen juist niet de meeste slachtoffers. We hebben op geen enkele wijze kunnen verifiëren of Europa daadwerkelijk meer hellingen heeft tussen de 30 en 45 graden dan Noord-Amerika.

6 stellingen, 5 keer onwaar

De benaming lawinedeskundige is geen beschermde titel en dus kan iedereen zich een lawinedeskundige noemen zo blijkt. Zeker in een land als Nederland waar we nog steeds wachten op die echte berg die er zou komen. Desondanks vertrekken er ieder jaar 1 miljoen mensen richting ‘de wintersport’, waarvan volgens onderzoek minimaal de helft wel eens buiten de piste gaat. Die groep is er niet bij gebaat om onwaarheden te horen. Willen we ongelukken voorkomen en mensen in staat stellen hun verantwoordelijk te nemen dan juist is de waarheid de sleutel tot succes. Kom je een artikel, programma, filmpje of uitzending tegen waarin een lawinedeskundige zich meldt dan is het oppassen geblazen. Het relatief korte artikel in het Reformatorisch Dagblad kent een flink aantal stellingen waarvan de meerderheid onwaar is.

Kom je nu zelf een artikel tegen dat over lawines, veiligheid buiten de pistes en snow safety gaat en vind je het lastig om de geponeerde feiten en stellingen te checken? Deel het met ons en ons team gaat er naar kijken. Met liefde zelfs!

Nee, wij vinden onszelf geen experts. Dat zijn de dames en heren die wereldwijd onderzoek doen. Wel proberen wij de door hen opgedane en geverifieerde kennis met je te delen zodat we nog slimmer in het terrein staan en we nog minder ongewenst in de problemen komen.