Wat is een Retour d'Est?

Le Retour d’Est, een term die ik wel eens gebruik in mijn weerberichten en waar kenners vol enthousiasme op reageren. Een retour d’est heeft iets mythisch en iconisch. Volgens de overlevering valt er soms wel tot 2 meter verse sneeuw in korte tijd. Iets wat ik kan bevestigen.

Maar wat is dat nu eigenlijk zo’n Retour d’Est? En waar doet deze zich voor? Le Retour d’Est is een Frans benaming voor een fenomeen dat zich gek genoeg vooral voordoet in de Italiaanse Piemonte. Letterlijk vertaald betekent het een terugkeer uit het oosten. De echte Retour d’Est ontstaat als koude lucht via de Rhône vallei en de Franse Alpen zijn weg vindt naar de golf van Genua. Eenmaal daar gearriveerd komt de polaire lucht in botsing met de (relatief) warme en vochtige lucht boven de Méditerranée en onstaat er een vaak kleine, maar soms o zo venijnige stormdepressie. Ook wel het Genua laag genaamd.

Soms kan zo’n eenmaal ontstaan Genua laag geen kant op. Ingeklemd tussen hogedrukgebieden in het westen en het oosten, maar vooral ook door het ontbreken van een straffe westelijke (zonale) straalstroom kan een Genua laag dagenlang blijven rondtollen in de Golf van Genua. Omdat bij een stormdepressie de wind tegen de wijzers van de klok indraait ontstaat er in de Po-vlakte de stroming uit het oosten.

Bovenstaand kaartje verdient een toelichting. In de Golf van Genua ligt de storm depressie en de oranje pijlen geven de hoogtewinden/stroming aan. Een wind die men ook wel de Lombarde noemt. Het is deze oostelijke stroming die een Retour d’Est zo uniek maakt. Normaal gesproken passeren stormdepressies met grote snelheid waardoor de wind in bijna alle gevallen iets van een westelijke component in zich heeft. Een retour d’est is dus geen alledaags verschijnsel, maar het zorgt voor mooie kleuren op de sneeuwkaarten.

Grote hoeveelheden sneeuw

Een retour d’est mag dan zeldzamer zijn, de hoeveelheid sneeuw die er dan valt liegt er niet om. Dat heeft drie redenen.

• De nabijheid van de Middellandse zee. Een stormdepressie kan daardoor continue vochtige lucht blijven opzuigen om die slechts 500 kilometer verder op de bergtoppen te droppen als sneeuw
• De extreme botsing van koude en warme lucht zorgt voor een maximale opname van vocht. De koude lucht (die zwaarder is) wringt zich onder de warme lucht en duwt deze omhoog met rappe condensatie tot gevolg.
• De combinatie van de Alpen en de zeer vlakke Po-vlakte zorgt voor maximale stuwing voor sneeuwfronten.

Onderstaand zie je de Po-vlakte. Deze wordt in alle windrichting door bergen omheind. In het noorden en westen de Alpen, in het zuiden de Apennijnen. Bij een oostelijke stroming zitten de wolken als het ware gevangen in deze vlakte en worden tegen de omliggende bergen aangedrukt.

De Po-vlakte ligt op een hoogte van zo’n 150-200 meter boven NAP en is grotendeels zo plat als een pannenkoek. Maar rijd je vanuit die vlakke Po-vlakte de Alpen in dan kun je binnen een afstand van 40 kilometer op een drieduizender staan. Ofwel binnen 40 kilometer gaat het gebergte bijna 3000 meter de lucht in. Dat is een enorme snelle en forse stijging die we nergens anders in de Alpen zo extreem zien. Net als wij moeten wolken daardoor rap de hoogte in. De snelle stijging zorgt voor een rappe afkoeling en daarmee ook voor veel sneeuw.

Waar valt de sneeuw?

Bij een echte Retour d’Est valt de sneeuw voornamelijk in de Italiaanse Piemonte en deels ook in de aangrenzende gebieden. De wolken worden vanuit het oosten tegen de Alpen aangedrukt waardoor het gaat sneeuwen. Maar als ze eenmaal de hoogste pieken van de Alpen (ook wel de Alpenhoofdkam) zijn gepasseerd lossen ze op.

De Piemonte, klik-klik is helder. Maar wat zijn de aangrenzende skigebieden? Je moet dan denken aan de meest oostelijke skigebieden van:

• de Alpes Maritimes, voornamelijk Isola 2000, maar soms ook tot Auron.
• de Hautes Alpes, natuurlijk de de Queyras. Dan bedoel ik voornamelijk Abriès en Saint-Véran. Verder nog Montgenèvre, maar eenmaal daar rijd je beter door naar het Italiaanse Sestrière dat altijd meer sneeuw oppikt.
• In de Savoie enkele gebieden in de Haute Maurienne en dan bedoel ik Valfréjus (in het dorp valt dan niets, maar de Punta Bagna is vaak loaded), Val Cenis, Bonneval sur Arc. Verder nog de meeste oostelijke liften van Val d’Isere (alles oosterlijker dan le Fornet).
• De Italiaanse Aosta, met name Champorcher ziet veel sneeuw. In het Monte Rosa skigebied is het vooral Alagna dat de meeste sneeuw ziet. Gressoney alweer wat minder en Champoluc het minste. Een heel enkele keer weet een retour d’est diep de Aosta in te duiken en dan krijgen Courmayeur en La Thuile ook verse sneeuw.

Maar een retour d’est is een zeer lokaal fenomeen waarbij de details nauw luisteren. De aanvoerrichting bepaalt welk deel van de Piemonte de jackpot krijgt. Zit er meer zuid in de oostelijke stroming dan is het raak in het noorden van de Piemonte, terwijl een noordelijke component juist veel sneeuw naar de zuidelijke Piemonte brengt.

Daarnaast zijn er nog allemaal mengvormen. Er zijn varianten waarbij er geen echt genua-laag is, maar dat door drukverschillen tussen lagedruk op de Middellandse zee en hogedruk net ten noorden van de Alpen er ook een oostelijke stroming ontstaat. Zelfs bij relatieve hoge druk kan er vanwege al het vocht in de Po-vlakte toch een flink pak sneeuw vallen. Het spotten van een retour d’est op weerkaarten vraagt enige ervaring. Des te vaker je ze ziet (en ze zelf ook meemaakt) des te beter je er in zult slagen om de impact van een oostelijke stroming te duiden voor dit deel van de Alpen.

En de rest van de Alpen?

Bij een echte retour d’est is het daar dan droog. In de Franse Alpen schijnt de zon en waait in de dalen een stevige föhn (De Lombarde). Voor Oostenrijk, Zwitserland en het noordoosten van Italië verschilt het weer per storm, maar ga er maar van uit dat de meeste sneeuw in zo’n geval in de Piemonte valt. Ofwel tijd voor een espresso, pasta en lariksbomen.

Meest extreme retour d’ests

• Januari 1978: 3,05 meter verse sneeuw in Saint Véran
• Maart 1993: 2 meter verse sneeuw op de flanken van de Mont Viso
• Maart 2007: 2 meter verse sneeuw op de flanken van de Mont Viso in 24 uur tijd (een dump die overigens door alle weermodellen werd gemist)
• December 2008: 2,15 meter verse sneeuw in Saint Véran
• Maart 2015 in 24 uur tijd een ruime meter in Sestrière

De meest recente retour d’est is van 6 november 2017 toen er tussen de 50 en 100 cm verse sneeuw viel in de zuidelijke Piemonte en het oosten van de Franse Queyras.

Tot zover de Retour d’Est. Heb je vragen, opmerkingen, toevoegingen? Ik hoor ze graag.