Een van die magische woorden die we graag terug willen zien in de weerberichten is de zuidstau. De zuidstau (stau = stuwing) staat bekend als een potentiële sneeuwbom, maar er komt toch veel bij kijken om klassieke zuidstausituaties zoals in december 2020 te krijgen. In dit achtergrondartikel probeer ik antwoord te geven op de volgende vragen over een zuidstau:
- Hoe ontstaat een zuidstau?
- Is elke zuidstau hetzelfde?
- Wat betekent een zuidstau voor het weer in de rest van de Alpen?
- Hoe kun je een zuidstau op de weerkaarten herkennen?
Daarnaast beschrijf ik de ingrediënten voor een klassieke zuidstausituatie, introduceer ik de zogenaamde convergentiezones in de Zuidalpen en heb ik het nog over de valkuilen van een zuidstau op de kaarten.
Hoe ontstaat een zuidstau?
Net zoals bij de noordstau worden er bij de zuidstau luchtmassa’s tegen de alpen gestuwd. Tijdens een zuidstau komen deze luchtmassa’s vanuit het zuiden. De bergketen vormt een natuurlijke hindernis, waardoor de lucht gedwongen wordt te stijgen. Door deze stijging koelt de luchtmassa af en treedt er condensatie op. Er kunnen steeds meer dichte wolken ontwikkelen waardoor er uiteindelijk ook neerslag kan ontstaan. Hoeveel regen of sneeuw dit is hangt af van de vorm en de hoogte van de bergen, de windsnelheid en de vochtigheid van de luchtmassa als deze tegen de bergen klapt.
In tegenstelling tot de noordstau waar niet altijd even veel vochtige luchtmassa’s aanwezig zijn, heeft de zuidstau door de nabijheid van de Middellandse Zee vaak goede kansen op flink wat neerslag. De zuidelijke stroming kan boven de zee namelijk (zeker wanneer deze nog vrij warm is) enorm veel vocht oppikken.
Ingrediënten voor een zuidstau
Wat hebben we nodig voor een mooie zuidstau? Allereerst moet er een depressie in de nabijheid van Centraal-Europa liggen voor de aanvoer van polaire lucht. Vaak zien we een situatie met een sterk lagedrukgebied boven de Britse Eilanden of iets zuidelijker en hogedruk ten oosten van de Alpen. De straalstroom ligt in dit geval een stuk zuidelijker dan het normale zonale (west-oost) patroon.
In deze setting is het mogelijk dat er boven de Middellandse Zee een klein lagedrukgebied kan ontstaan doordat de koude lucht tussen de Alpen en de Pyreneeën/Massif Central wordt gedrukt en boven de relatief warme Middellandse Zee terechtkomt. Dit lagedrukgebied is het welbekende Genualaag. Door de ontwikkeling van dit lagedrukgebied boven de Middellandse Zee komen de Zuidalpen in een vochtige zuidelijke stroming terecht. De grote hoeveelheden vocht in deze stroming worden boven de Middellandse Zee opgepikt en kunnen vervolgens uitsneeuwen in de Zuidalpen.
Varianten van een zuidstau
Natuurlijk is niet elke zuidstau hetzelfde. Afhankelijk van de heersende stroming heb je een aantal varianten. Zo kan het bij een iets meer zuidoostelijke stroming gebeuren dat een koudeputje dicht tegen het oppervlakte in de Po-vallei redelijk lang aan kan houden. Dit koudeputje is min of meer ingesloten door de boogvorm van de Alpen en kan niet gemakkelijk oplossen. Met een naderend lagedrukgebied boven de Middellandse Zee wordt de zachtere en vochtige hoogtestroming over deze koudere oppervlaktelaag geschoven. Deze stuwing van de vochtige luchtmassa over het koudeputje kan mogelijk voor (erg) veel neerslag zorgen. Als we met een min of meer stationaire Genuadepressie te maken hebben kan er hierdoor een retour d’est ontstaan waarbij de oostelijke wind over de Po-vlakte op de Italiaanse Westalpen (Piemonte) klapt, met grote sneeuwhoeveelheden tot gevolg. Meer over het retour d’est fenomeen in een apart blog. Komt de stroming te veel vanuit het zuidwesten, dan kan een groot deel van de Franse Zuidalpen er juist veel meer van profiteren en krijgt Piemonte aanzienlijk minder neerslag.
Hotspots en convergentiezones
Waarom valt er op bepaalde plekken in de Zuidalpen (vrijwel altijd) meer dan in de rest van de gebieden? Ticino en de Julische Alpen zijn bekende zones waar stromingen vaak convergeren. Dit betekent dat uit verschillende hoeken de wind op deze locaties samenkomt door de vorm van het gebergte. Om deze stromingen te compenseren kan de lucht maar één kant op: omhoog. Deze extra stijging zorgt voor extra neerslag (orografisch versterkte neerslag), waardoor het hier in korte tijd enorm veel kan sneeuwen. Ticino en de Julische Alpen zijn daarom vaak echte hotspots voor grote neerslaghoeveelheden binnen een korte tijd. Andere hotspots met een zuidstau zijn o.a. Osttirol, Karnische Alpen, Adamello, Madesimo, Monte Rosa. Kleine details zoals de richting van de stroming kunnen er echter wel voor zorgen dat er grote verschillen ontstaan. De ene zuidstau is de andere niet!
Wat betekent een zuidstau voor het weer in de rest van de Alpen?
Een klassieke zuidstausituatie geeft door de zuidwestelijke hoogtestroming föhn aan de noordkant. Veel zuid-noord georiënteerde dalen in de Noordalpen voelen deze föhn. (Meer over föhn lees je hier). Het komt vaak voor dat de föhn aan de noordkant van de Alpen door een koufront vanuit het westen wordt opgeruimd, waardoor het ook hier tegen het einde van de zuidstausituatie wat sneeuwen.
Gegenstromlage en Vb-Wetterlage
Wintersporters die in de Noordalpen verblijven schrikken daarom meestal van het woordje zuidstau in de weerberichten, want zoals gezegd geeft een zuidstau vaak föhn in de Noordalpen. Dit is echter niet altijd het geval! Het hangt namelijk sterk af van de locatie van de depressie en de luchtmassa’s die zich ten noorden van de Alpen bevinden. Een belangrijk woord om in de gaten te houden is de ‘Gegenstromlage’. Bij deze situatie wordt de zuidföhn door een (zwakke) toestroom van koude lucht in de Noordalpen onderdrukt. De vochtige luchtmassa’s vanuit het zuiden kunnen door de koude en dus zwaardere lucht in de onderste laag van de atmosfeer niet dalen, waardoor deze ook in de Noordalpen nog verder kunnen stijgen. Hierdoor kan er ook aan de noorkant een flink pak sneeuw vallen. Door de koude lucht in de onderste laag geregeld ook met een sneeuwgrens tot in de laagste dalen!
Ook bij een zogenaamde Vb-Wetterlage (in het Nederlands een Vijf-b Weersituatie) kan het aan de noordkant ineens (veel) sneeuwen. Bij deze setting volgt het lagedrukgebied boven de Middellandse Zee een noordoostelijke koers over de Alpen richting Polen en kan het name in Oostenrijk zowel aan de noord- als zuidkant veel sneeuwen. Deze Vb-Wetterlage is vaak heel gevoelig voor kleine veranderingen in de weersverwachting. Vaak weten we dus pas net voordat deze weersituatie begint wat er precies gaat gebeuren en zelfs dan kunnen er nog geregeld verrassingen optreden.
De valkuilen van een zuidstau
Het is belangrijk om duidelijk te maken dat niet elke zuidelijke stroming meteen raak is. Kleine verschillen kunnen een grote impact hebben op de verdeling en hoeveelheden van de neerslag. Daarnaast kunnen de mediterrane stormdepressies in de herfst weliswaar heftig uitpakken, maar met de zuidelijke stroming en een warme Middellandse Zee komt het geregeld voor dat de sneeuwgrens nog erg hoog kan liggen.
Ook zie je geregeld dat de Zuidalpen eindeloos zitten te wachten op een zuidstau. De Zuidalpen staan er om bekend slechts een paar hevige sneeuwmomenten per winter te hebben en voor de rest voornamelijk droog. Genuadepressies komen met name in de herfst voor en met wat pech missen de lagere gebieden door een hoge sneeuwgrens de boot en valt er pas boven de 2000 meter pas een goede basis. Het is mogelijk dat het in de lagergelegen gebieden in een slecht scenario hierdoor de hele winter blijft kwakkelen.
Een andere valkuil is dat het lagedruksysteem boven de Middellandse Zee simpelweg te snel naar het oosten trekt, waardoor er nooit echt een standvastige zuidelijke stroming kan ontwikkelen die op de Zuidalpen kan klappen. De sneeuwhoeveelheden zullen in dit geval dan ook mogelijk tegenvallen.
Voorbeeld van een zuidstau
Een voorbeeld van een typische zuidstau is de weersituatie rondom sinterklaasdagen in 2020. Een sterke depressie ten noordwesten van de Alpen zorgde voor een flinke aanvoer van polaire luchtmassa’s naar het zuiden. De sterke en bovendien erg vochtige zuidelijke stroming kon vol op de Zuidalpen klappen en helemaal uitsneeuwen. Het zorgde voor meerdere sneeuwvalrecords, neerslaghoeveelheden van lokaal meer dan 200mm in 48 uur en een hoop overlast in onder andere Osttirol.
Aan de neerslagkaarten van 4, 5 en 6 december zie je dat allereerst de Franse Zuidalpen aan de beurt waren. In de dagen erna trok de neerslag verder oostelijk. Op de 850 hPa (ongeveer 1500 meter hoogte) temperatuurkaarten zie je ook meteen waarom het soms tricky kan zijn bij deze sneeuwval, want door de zuidelijke aanvoer steeg de sneeuwgrens tijdelijk flink. Het zorgde voor flink wat extra overlast. Het lawinegevaar steeg en we zagen meerdere grote nattesneeuwlawines naar beneden komen.
Lees ook:
Réactions
Leuk en leerzaam weer
This october wasn’t octobering the way previous octobers, octobered.
Leuk @@Henri!